Martenastate Toegankelijk voor publiek
Landschapspark, toegankelijk voor publiek. Rijk aan stinzenflora. Het 'jonge' kasteeltje (1899) staat op de plaats van een 15e-eeuwse state.
Bij de huidige Martenastate, een 'jong' kasteeltje in Koarnjum, wijst een monumentale poort, die ooit het gebouw heeft gesierd van de Staten van Friesland, de bezoeker de weg naar het oude stateterrein, dat in het voorjaar rijk is aan stinzenflora. Het Haarlems klokkenspel van Martenastate is zeer bekend. Een dubbele rij van zo'n twintig witte paardenkastanjes is opgenomen in het Landelijk Register Monumentale Bomen.
Helaas is de oude state in 1899 afgebroken. Evenmin als voor zoveel andere adellijke huizen kon er toen voor dit omvangrijke gebouwencomplex met fraaie renaissance-onderdelen geen passende bestemming worden gevonden. De eerste vermelding van een stins op deze plaats dateert uit 1468, toen het hoofdelingengeslacht Martena er woonde. Later volgden de families Burmania en Vegelin van Claerbergen.
Het huidige gebouw ('kasteeltje') is in neo-renaissance-stijl met toren en wapens ontworpen in 1899 door architect W.C. de Groot uit Leeuwarden. Het staat op een omgracht terrein. Het park met oude lanen en een vijverpartij is, in tegenstelling tot het gebouw, vrij toegankelijk. Het terrein is rijk aan stinzenflora. Naast het complex ligt de oude familiebegraafplaats van de voormalige adellijke bewoners en familieleden.
De fraaie poort bij de ingang van het park, dateert uit 1620 en heeft niet altijd op deze plek gestaan. Ooit sierde deze poort het Landschapshuis te Leeuwarden naast de Kanselarij. In het Landschapshuis kwamen de Staten van Friesland in de 18e eeuw bijeen. Halverwege de 19e eeuw werd dit gebouw afgebroken en verhuisde de poort hierheen.
De naastgelegen Túnmanswente is een plek voor koffie, thee, lunch en kleinschalige groepsactiviteiten. Naast Martenastate ligt een natuurkampeerterrein. In 2018 zijn twee aangrenzende gebieden van Staatsbosbeheer gekocht en ingericht als bos en singel. Verder is ultimo 2020 de naastgelegen dorpsboerderij en het bijbehorende perceel in eigendom verkregen. Deze uitbreiding heeft de naam Martena Zathe gekregen. Boerderij en koetshuis/lytshús worden gerestaureerd, in de boerderij ontstaan drie wooneenheden.Het perceel wordt vergroend tot een inheemse bloemenweide en zal op termijn eveneens vrij toegankelijk zijn, waardoor in het gehele gebied van ca. 8 ha. mens en natuur op deze natuurinclusieve plek elkaar kunnen ontmoeten.
Tot de bewoners van Martenastate behoorde de jonge David van Goirle, zoon van Swob van Martena. Na zijn studie te Franeker en Leiden schreef hij twee omvangrijke werken, waarin hij onder meer verdedigde dat er in weerwil van Aristoteles' visie kleinste deeltjes (atomen) bestaan. Na zijn overlijden op 21-jarige leeftijd werd Gorlaeus (zoals hij in academische kring werd aangeduid) begraven in de kerk van Koarnjum.