Staten en stinzen

Kastelen, buitenplaatsen, landgoederen… Wij hebben het in Fryslân gemakshalve over staten en stinzen

Op de honderden terpen van middeleeuws Fryslân stond vaak een stins: een bewoonbare stenen toren met zeer dikke muren, ter verdediging van de terpbewoners in tijden van gewapende strijd. Van deze steenhuizen resteert er één (de Schierstins) en hier en daar zijn resten aanwijsbaar. Van de eerste stenen huizen in de stad (stadsstinzen) zijn er meer, sterk gewijzigd in de loop van de tijd.

Veel stinzen zijn afgebroken, maar sommige hebben zich juist ontwikkeld: de bewoner (de ‘hoofdeling’) breidde zijn woonstee uit tot een complex waarvoor de naam ‘state’ werd gebruikt. Ook hiervoor geldt dat de meeste er niet meer zijn. Des te meer waarde hechten we aan de nog bestaande. Ook hun latere opvolgers, buitenplaatsen, landgoederen, staan in onze schijnwerpers. Zie daarvoor bovenstaande kaart en hieronder de inventaris. Deze website gaat op een zestigtal gebouwen nader in en vermeldt onder meer of ze toegankelijk zijn.

Vergeet niet in te zoomen op de kaart: achter één poortje kunnen meerdere staten schuilgaan, die bij inzoomen zichtbaar worden.

Allemastate

Het voorhuis van de huidige boerderij is een restant van de oude Allemastate, een voortzetting van een 15e-eeuwse zaalstins. 

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Camminghastins

Voortzetting van twee huizen uit de 15e, resp. 16e eeuw, nu o.a. bakkerij/konditorei.

Lees verder

Camstrastins

De vermoedelijk 14e-eeuwse stins gaat schuil achter de muren van een boerderij in Firdgum. Op een kaart uit 1550 is hij weergegeven als een kasteel met kantelen.

Lees verder

Crackstate

State uit 1647, gebouwd voor grietman Johannes Crack door Willem de Keyser, zoon van Hendrick. Gemeentehuis.

Lees verder

Dekemahuis

Dit wit gepleisterde pand was vroeger twee keer zo breed, getuige een oude foto uit circa 1875. Het westelijke deel van het gebouw, de oude stins, werd na 1900 afgebroken.

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Dekema State

In Jelsum bepalen een lange muur met poort en een voormalige tuinmanswoning het beeld van het dorpsplein. Via dit gebouw kan men het stateterrein betreden.

Lees verder

Epemastate

Een groot complex: toegangshek, lindenlaan, poortgebouw, koetshuis en park. En de state zelf, in de 19e eeuw gerestaureerd.

Epemastate heeft op 16 februari een nieuwe eigenaar gekregen (de stichting Stinze-Stiens). Vaststaat dat deze de stinzenflora rond de state wil bevorderen.

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Fogelsangh State

Fogelsangh State is een 17e-eeuwse state met museaal interieur en groot park (bos). Huis en park zijn te bezichtigen. Sinds juli 2017 draagt de state officieel de status van museum.

Lees verder

Glinstra State

19e-eeuws landhuis met oranjerie en tuin. Sinds 2018 de locatie van de stichting Sociaal Cultureel Werk Burgum. Er zijn kleine en grote zalen te huur. Het interieur herinnert niet aan de oude state.

Lees verder

Groot Deersum

De oudste gegevens over de boerderij op deze plaats, eigendom van het klooster Ludingakerk bij Lidlum, dateren uit 1408.

Lees verder

Grovestins

Woonhuis, bekend als doktershuis, verkleinde rest van de 17e-eeuwse state op terrein van oudere stins.

Lees verder
Foto PN

Harinxmastate

Aan de oostkant van het dorp, aan de Van Harinxmaweg, staat dit monumentale gestucte pand met een ruim gazon ervoor. 

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Harstastate

Buitenplaats met state, hoeve en bijgebouwen, op loopafstand van de hoogste terp van Fryslân. In vroeger tijden groter dan nu (zie kleine afbeelding 1). In 2021 in restauratie bij de eigenaar, de vereniging Hendrick de Keyser. Er wordt naar gestreefd de 19e-eeuwse situatie te benaderen. Belangrijk is de 'zaal', die ...

Lees verder
Met ree.

De Hege Wier

Een van de zes overgebleven stinswieren: heuvel waarop voorheen een stins heeft gestaan. Zie ook de pagina Relicten van stinzen. 

Lees verder

Hemmemastate

Tot woonhuis omgevormde poort van zeer vroege buitendijkse state bij Berltsum (Berlikum). Laatste overblijfsel, samen met opnieuw aangelegd Hemmemapark.

Lees verder
Foto Peter Nieuwenhuijsen

Toegankelijk voor publiek

Heremastate Joure

Voormalige state. Nu gemeentehuis van De Fryske Marren. Binnen herinnert één zaal aan het verleden. Buiten is het vooral het park dat resteert. 

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Heringastate (Poptaslot)

In Marsum leidt de tegenover de kerk gelegen laan naar het van oorsprong 15de eeuwse omgrachte terrein van de Heringastate.

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Jongemastate

Poort (1603) van voormalige state. Hierachter een park met stinzenflora, eigendom van It Fryske Gea. De contouren van de state zijn hierin weergegeven met corten-stalen platen.

Lees verder

Julius van Gheelhuis

Oorspronkelijk in 1545 gebouwd sterk gewijzigd woonhuis, gebouwd op de fundamenten van een stadsstins, in 1976 (opnieuw) van een toren voorzien.

Lees verder

Keimpemastins

Gerestaureerd woonhuis, het oudste van Leeuwarden: stins uit begin 14e eeuw, lange tijd als pastorie functionerend

Lees verder

Kippenburg

Een lommerrijke laan leidt naar het watertje de Luts. Via een brug is het huis Kippenburg te bereiken.

Lees verder
Peter Nieuwenhuijsen

Klein Jagtlust

In 1856 gaf de rijke Leeuwarder rentenier Pieter Heringa Cats opdracht voor de bouw van een landhuis in Oranjewoud. Hij noemde het Klein Jagtlust.

Lees verder

De Klinze

Aan de noord-oostkant van Aldtsjerk staat, aan het einde van een monumentale oprijlaan, het van oorsprong 17e-eeuwse landhuis de Klinze. Er worden momenteel Oekraïense vluchtelingen opgevangen. 

Lees verder
Foto Peter Nieuwenhuijsen

Toegankelijk voor publiek

Lauswolt

Dit landhuis aan de Van Harinxmaweg verrees in 1868 in opdracht van jonkheer Augustinus Lycklama à Nijeholt op een stuk bouwland.

Lees verder

Lycklamahûs

Het Lycklamahûs aan de Hoofdstraat vormt samen met het bijbehorende koetshuis en het Andreaehûs sinds 1971 het gemeentehuis van Opsterland.

Lees verder

Lyndenstein

Aan de drukke Hoofdstraat van Beetsterzwaag staat Lyndenstein, met ruime voortuin. Aan de andere kant van de straat ligt de erbij horende overtuin.

Lees verder
Foto: Peter Nieuwenhuijsen

It Lytse Slot

Hector Livius baron van Heemstra liet in 1870 naast zijn eigen woonhuis, Fogelsangh State, een huis bouwen voor zijn moeder, Anna Adriana van Halteren.

Lees verder
Foto Museum Martena

Toegankelijk voor publiek

Martenahuis, Museum Martena

Stadsstins uit 1506, met vele authentieke monumentale elementen. Opeenvolgend had het pand de functies woonhuis, gemeentehuis, nu is het Museum Martena erin gevestigd.

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Martenastate

Landschapspark, toegankelijk voor publiek. Rijk aan stinzenflora. Het 'jonge' kasteeltje (1899) staat op de plaats van een 15e-eeuwse state.

Lees verder

Monsmastate

De state werd in 1709 gebouwd door de Bolswarder burgemeester Sipke Jansz. Monsma, als een buitenplaats op een nieuw perceel buiten de stadswal.

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Oenemastate

In het centrum van Heerenveen bevinden zich twee staten, waarvan Oenema de oudste is.

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Oostenburg

In 1773 liet Eyso de Wendt een buitenplaats aanleggen die Oostenburg werd gedoopt. 

Lees verder
Foto Marieke Balk

Oranjestein

Aan het einde van de Lindelaan in Oranjewoud rijst dit bepleisterde neo-classicistische gebouw op.

Lees verder

Oranjewoud

Aan de Lindelaan in Oranjewoud staat het wit gepleisterde in neo-classicistische stijl opgetrokken landhuis omgeven door een fraaie tuin: Landgoed Oranjewoud

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Princessehof

Het Princessehof, getransformeerd van stadsstins tot paleis en nu tot nationaal keramiekmuseum. Prinses Maria Louise van Hessen Kassel, weduwe van Johan Willem Friso, woonde hier. Veel later werd hier Maurits Escher geboren.

 

Lees verder

Riniastate

Door de ligging tegen de dichte bossen van Gaasterland springt Riniastate onmiddellijk in het oog. 

 

Lees verder

Rinsmastate

Zeventiende-eeuwse state met nog oudere voorganger. Na de Tweede Wereldoorlog opnieuw gebouwd na zeer ernstige oorlogsschade.

Lees verder
Marieke Balk

Roptastate

In Wijnaldum, achter de zeedijk bij de Roptavaart, ligt Roptastate, waarvan de uit 1870 daterende schuur vanaf de weg te zien is. Deze is de opvolger van een ouder exemplaar achter de fraaie neo-classicistische Roptastate.

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Schierstins

De Schierstins is de enige bewaard gebleven middeleeuwse verdedigbare torenstins in Friesland.

Lees verder

Sjuxmastate

Aan de vroegere Sjuxmastate op het door grachten omgeven terrein in Waaxens, herinnert alleen de oude bakstenen poort.

Lees verder
Foto mw. Angelika Bilker

Toegankelijk voor publiek

Sytzamahuis

Voormalig gemeentehuis, als woonhuis gebouwd voor de familie Van Sytzama. Nu grand café. 

 

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Uniastate

In Bears, tegenover de kerk, omgeven door weilanden, lag ooit Uniastate. Het adellijke huis is verdwenen, maar de poort is bewaard gebleven. Een stalen reconstructie weerspiegelt de oude state.

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Vijversburg

Wie kent niet het markante theehuis bij het kruispunt Tytsjerk? Daar staat ook het neo-classicistische landhuis Vijversburg, omgeven door een uitgestrekt parkbos.

Lees verder

Voormeer

18e-eeuwse woning, destijds van de familie Van Heloma, met fraai gerestaureerd interieur.

Lees verder
Osingastate Langweer, Foto André Buwalda

Replica's

In de 20e eeuw zijn verscheidene gebouwen opgetrokken met het doel een state na te bootsen. Hier de replica van de Osingastate te Langweer. (Vgl. met kleine foto, het schilderij). 

Lees verder

Relicten van stinzen

Op diverse plaatsen zijn relicten aanwijsbaar van een van de talrijke stinzen (meer dan 800) die er ooit zijn geweest. De stinswieren zijn daar voorbeelden van, maar ook op deze website apart behandelde gebouwen als de Allemastate, de Bongastins en de Camstrastins.

Lees verder
Andringastate Lemmer.

Relicten van staten

Ook van vroegere staten (bijna 200) zijn hier en daar overblijfselen aanwijsbaar. Het vaakst een gemarkeerd stuk land, een voormalige gracht. Soms iets tastbaarders. 

Lees verder
In het park van Schatzenbirg. Foto pn.

Toegankelijk voor publiek

Tuinen en parken

Veel staten (en ook de Schierstins) worden omringd door een park of tuin. Van cultureel en historisch belang is steeds het complex: het geheel van gebouw en omringend groen. Daarnaast zijn enkele parken mooie voorbeelden van de 19e-eeuwse Engelse landschapsstijl, met daaraan verbonden de namen van de tuinarchtecten Lucas Pieters ...

Lees verder

Toegankelijk voor publiek

Stinzenflora

Een zeer populair aspect van de Friese staten en stinzen is de aanwezigheid van stinzenflora in de tuinen en parken van een aantal van deze monumenten. Het woord 'stinzenplant' is zelfs afgeleid van, met name, de Schierstins. 

Lees verder
Marie-Louisekamer in Princessehof

Toegankelijk voor publiek

Toegankelijke staten en stinzen

Bij de staten en stinzen is vermeld of ze toegankelijk zijn voor publiek. Op deze plaats vindt u slechts een korte samenvatting van deze informatie. 

Lees verder
Boschoord, Sint Nicolaasga (Sint Nyk)

Overnachtingsmogelijkheden

Op deze website zijn onder de staten en stinzen verscheidene monumenten te vinden die de mogelijkheid bieden er te overnachten. Van eenvoudig tot luxe en van soms tot altijjd. 

Lees verder
Fogelsanghstate, (trouw)zaal

Toegankelijk voor publiek

Trouwlocaties

Dit lijstje publiceren wij onder voorbehoud. De desbetreffende websites vertellen u zonder twijfel wat de state precies voor uw bruiloft kan betekenen.

Lees verder